Bijlage 7: Klimaatagenda

Nr

Actie

Wanneer

Initiatief

Type actie*

Toelichting

Waar staan we nu?

MITIGATIE

1

Duurzame slibverwerking

Voor 2020

WF

Lopend

Bestuur maakt binnenkort strategische keuze

De voorbereidingen liggen op koers.

2

Zonnepanelen plaatsen

Voor 2020

WF

Lopend

Mogelijke aanvullende opdracht extra zonnepanelen afhankelijk van keuze rond energiefabriek

Het project ligt op koers.

3

Vaststellen keuzes energieneutraal 2025

1e helft 2018 (volgordelijk na bestuurlijke keuze energie- fabriek)

WF

Lopend

Met acties 1 en 2 kunnen we tot 68% energieneutraal kunnen zijn in 2022. Het energieteam brengt momenteel in kaart op welke manier we in 2025 100% energieneutraal kunnen zijn.

Hier moeten bestuurlijke keuzes in gemaakt worden. Zoals bij de energie-inkoopstrategie. Bijvoorbeeld keuzes rond inkoop windenergie, en meer zonnepanelen plaatsen op dijken. Dit hangt samen met acties 4 en 11.

4

Overstappen op garanties van oorsprong (GVO’s) van lokale (Friese) herkomst

WF

Lopend

Als onderdeel van de reguliere inkoop van energie. Besluitvorming over kostendekking maakt onderdeel uit van de begrotingscyclus.

Vanwege het kostenaspect is het bestuur in 2017 gevraagd om GVO’s in te kopen van Europese Wind i.p.v. lokaal. In verband met de grote kostenstijging past het niet in de begroting om over te stappen op lokale GVO’s. Deze wens wordt echter wel meegenomen in de voorbereiding van het nieuwe energiecontract voor 2021 en verder.

5

Onderzoek naar uitstoot lachgas en methaan

2018-2019

WF

Nieuw

Er zijn al een aantal waterschappen die hieraan meten (Waternet, Dommel). Gebruik makend van hun ervaringen kunnen wij dit in 2018 doen. Omdat dit een nieuw waterschapsthema is waarin wij één van de koplopers zijn, dekken we de kosten uit het innovatiebudget.

Het STOWA onderzoek hiernaar is binnenkort klaar. Op basis hiervan kijken wij wat onze stappen kunnen zijn. Dit wordt meegenomen met de Beheernota zuiveren.

6

Verkenning duurzame mobiliteit

WF

Lopend

Er staat in het MP dat er een plan komt voor verduurzamen mobiliteit. Er loopt momenteel al een verkenning naar het vergroenen van ons leasecontract. Dit kan een eerste stap zijn richting duurzame mobiliteit.

Het leasebeleid is verduurzaamd. Nieuwe auto’s rijden elektrisch of op groen gas. Er wordt onderzoek gedaan naar biodiesel voor ons materieel en de bussen. Voor woon-werkverkeer worden er in december 2018 een aantal maatregelpakketten gepresenteerd waarvan uit maatregelen in fases tussen nu en 2030 kunnen worden geïmplementeerd.

7

Onderzoek duurzaam chemicaliëngebruik

WF

Meeliften

In 2018 wordt het Integraal Zuiveringsplan (IZP) geactualiseerd. Dit is een belangrijk duurzaamheidsthema wat daarin meegenomen kan worden.

Dit wordt meegenomen bij het opstellen van het Beheerplan Zuiveren, het maakt onderdeel uit van de te maken keuzes.

8

Verdere verduurzaming door middel van Maatschappelijk verantwoord inkopen en duurzaam GWW

Vanaf 2018

WF

Lopend

Wetterskip Fryslân ontwikkelt in 2018 beleid over hoe het invulling wil geven aan de doelstellingen uit het Manifest MVI (Maatschappelijk Verantwoord Inkopen) en de Green Deal Duurzaam Grond, Weg en Waterbouw (duurzaam GWW) 2.0 en het Grondstoffenakkoord. Tegelijkertijd gaan we door met onze doelstellingen op het gebied van duurzaam GWW en duurzaam inkopen.

Er wordt momenteel gewerkt aan de uitwerking van het plan van aanpak, oplevering eind 2018. Doel is om MVI intergraler onderdeel te laten maken van de werkprocessen binnen WF.

9

CO2-reductie opnemen in uitvoeringsprogramma veenweide

Provincie

Meeliften/Nieuw

Op dit moment werken provincie en WF aan een uitvoeringsprogramma. In 2017 hebben wij CO2-uitstoot daarbij als belangrijk thema op de agenda gezet. Dit is een belangrijk thema omdat de uitstoot zeer groot is, en omdat het vraagstuk complex is. Dit vraagt daarom de komende jaren extra aandacht en nauwe samenwerking met alle betrokkenen. Hier kunnen we goed gebruik maken van de participatieve vaardigheden waar sinds 2016 een ontwikkelprogramma op is ingezet.

In juli 2018 is de ‘Tussenstap veenweide’ door zowel provinciale staten als het Algemeen bestuur vastgesteld. Daarmee is zowel door de provincie als het waterschap jaarlijks € 1,25 mln gereserveerd voor uitvoering van de veenweidevisie voor de periode 2020-2030. Beperking van CO2 emissie uit veenweide is hier een expliciet onderdeel van. In enkele gebieden is gestart met het integraal gebiedsproces te komen tot gebiedsgerichte invulling van de doelstellingen.

10

Voorbeeldproject warmte uit oppervlaktewater

WF, gemeente

Nieuw

Er zijn al een aantal waterschappen die hier ervaring mee opdoen (bijv. Vallei en Veluwe, Rijnland). Technisch gezien is dit niet innovatief, het is robuust en er zijn sluitende businesscases te maken. Qua governance is het wel nieuw. Daarom willen we, gebruik makend van hun ervaringen, een Fries voorbeeldproject starten in 2018. Omdat dit een nieuw waterschapsthema is waarin wij één van de koplopers zijn, dekken we de kosten uit het innovatiebudget.

Ook in ons werkgebied worden initiatieven ontwikkeld.

11

Randvoorwaarden voor gebruik assets door anderen voor energieopwekking

WF

Lopend

Omwille van de waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit heeft WF het standpunt ingenomen dat er geen zonnepanelen op de primaire keringen geplaatst mogen worden. Wel volgen we de verkenning van zonnepanelen op dijken, die momenteel bij de waterschappen Zuiderzeeland en Scheldestromen wordt uitgevoerd, op de voet.

Er is overzicht van de interne mensen die betrokken zijn bij dit onderwerp. Een plan van aanpak is besproken in DO-water.

12

visie op Fries ‘Energielandschap’ in Omgevingsvisie

Provincie

Meeliften

WF is nauw betrokken bij het opstellen van de Omgevingsvisie. In dat traject zullen we dit ambtelijk en bestuurlijk hoog op de agenda zetten.

Dit onderwerp is onder de naam ‘klimaatlandschap’ hoog op de agenda gezet in ambtelijk overleg over Omgevingsvisie. In december 2018 is er bestuurlijk overleg over de Omgevingsvisie, dan kan DB het hoog op de agenda zetten.

ADAPTATIE - WATERVEILIGHEID

13

Uitvoeren HWBP

Doorlopend

Rijk

Lopend

Project Koehool-Lauwersmeer is aangepast aan de hand van de resultaten van de nieuwe beoordeling. De verkenningsfase loopt. Project Lauwersmeerdijk wordt versneld uitgevoerd en zit in een combineerde verkennings- en planfase. Voor 1 december wordt ook de beoordeling van de Lauwersmeerdijk met de ILT afgerond. We zetten ons in om de Lauwersmeerdijk als project op de programmering 2020-2025 te krijgen.

14

adviseren over de te reserveren ruimte voor innovatieve dijkconcepten

WF

Meeliften

WF is nauw betrokken bij het opstellen van de Omgevingsvisie. In dat traject zullen we dit ambtelijk en bestuurlijk hoog op de agenda zetten.

Geagendeerd voor concept-ontwerp omgevingsvisie. Als de versnelde zeespiegelstijging gaat vragen om een stap naar bredere dijken of dijklandschappen is het verstandig om de ruimtelijke reserveringszones bij de primaire waterkeringen hierop ook aan te passen.

15

Maken strategie meerlaagsveiligheid op Impactanalyse

Veiligheids-regio

Lopend

WF gaat in 2018 met 3Di overstromingsbeelden maken op basis waarvan de partners in de Veiligheidsregio een impactanalyse maken voor de rampenbestrijding (3e laag). En op basis hiervan adviseren over ruimtelijke maatregelen (2e laag).

Door vertrek projectleider bij Veiligheidsregio is e.e.a. vertraagd mbt ontwikkelen handelingsperspectieven. Veiligheidsregio zoekt naar invulling vacature. Aandacht voor 2e laag heeft WF hoog op de agenda gezet van de Omgevingsvisie. Dit zal ook bij gemeentelijke omgevingsvisies en plannen moeten gaan gebeuren.

16

Risicogericht ontwerpen regionale keringen

WF

Lopend

Hierbij worden kansrijke gebieden in beeld gebracht die het boezemsysteem in extreme situaties, wanneer retentiegebieden al zijn ingezet, verder kunnen ontlasten. Deze zijn input voor de gebiedsdialoog zoals bedoeld in het Deltaplan RA (zie actie 19).

De strategie wordt geschreven en voorgelegd aan het DB. Om de regionale waterkeringen aan te passen aan klimaatverandering agendeert WF de ruimtelijke reserveringszones bij regionale waterkeringen in het kader van de omgevingsvisie.

ADAPTATIE – KLIMAATBESTENDIG EN WATERROBUUST

17

Uitvoeren stresstest stedelijk gebied

2017 – 2018

FBWK

Lopend

De Friese stresstest is toonaangevend in Nederland in de zin dat alle gemeenten meedoen, al het bebouwde gebied in kaart wordt gebracht, het onderwijs nauw betrokken is en alle sectoren binnen gemeenten en provincie (RO, ruimtelijke inrichting, civiel, groen) actief en direct worden betrokken in de vorm van masterclasses.

Gereed en opgenomen in Friese klimaatatlas versie 1.0

18

Uitvoeren stresstest landelijk gebied

Voorjaar 2018

WF

Nieuw

Voor de watersystemen in het landelijk gebied is nog geen stresstest voorzien, die wordt uitgevoerd met reeds bestaande modelinstrumentaria die ook gebruikt zijn voor de kaarten ‘Normering Regionale Wateroverlast’ (NRW). In overleg met KNMI bepalen we de neerslaggegevens die we daarbij gebruiken.

Stresstest wateroverlast landelijk gebied is gereed en opgenomen in Friese klimaatatlas versie 1.0.

19

Gebiedsdialoog voeren en strategie opstellen

FBWK

Meeliften

Voor het stedelijk gebied zijn hierover afspraken uit het FBWK. Voor het landelijke gebied voeren we de gebiedsdialoog zoveel mogelijk binnen de bestaande overlegstructuren zoals de Streekagenda.

Diverse gebiedsdialogen als ‘pilot’ uitgevoerd. De klimaatdialogen leveren bouwstenen voor de Friese klimaatadaptatie strategie.

20

Opstellen lange termijn visie Friese boezem

Provincie of WF

Lopend

In 2018 voeren we een analyse uit van alle relevante bouwstenen (TBW, grondwaterstudie, Grutsk op ‘e Romte, ecologische boezemvisie). Op basis van deze verkenning besluiten we samen met de provincie wie het opstellen van de lange termijn visie gaat trekken.

Start vanaf 1 januari 2019 in nauwe samenwerking met de provincie.

21

Evaluatie veiligheidsplan

2018 en verder

WF

Meeliften

Als onderdeel van de gebiedsdialoog gaan we ons Veiligheidsplan in 2018 in samenspraak met alle relevante gebiedspartners evalueren.

Is klaar, herijking Veiligheidsplan in 2022 op basis van nieuwe KNMI scenario’s

22

Uitvoeringsagenda opstellen

FBWK

Lopend

Conform afspraken in het Deltaplan RA, en de afspraken die we hierover in Fryslân hebben gemaakt in het FBWK.

Wordt na klimaatdialoog ingevuld. Moet volgens Deltaplan RA uiterlijk in 2020 gebeuren.

23

Ruimtelijke adaptatie koppelen aan beheer, onderhoud en investeringsprogramma

Voor 2020

WF

Meeliften

Wanneer de gezamenlijke regionale uitvoeringsagenda is opgesteld, vertaalt WF de afspraken daaruit naar de eigen strategisch-tactische beheernota’s (afvalwaterketen, boezem en deelsystemen, waterkeringen). Dit vertaalt de ambtelijke organisatie vervolgens door naar beheerplannen en investeringsprogramma’s (operationeel).

Wordt na klimaatdialoog ingevuld. Eerste vertaalslag is in strategisch-tactische beheernota’s. Maar zal ook van invloed zijn op onze advisering richting gemeenten (gaat verder dan de watertoets).

24

Adviseren koppelkansen adaptatie bij ruimtelijke opgaven derden

Doorlopend

Provincie, gemeenten

Meeliften

WF heeft nu een toetsende rol (watertoets). Proactief adviseren betekent dat we eerder onze kennis en kunde inzetten en dat we daarvoor voldoende zijn uitgerust met ‘tools’ zoals de Friese klimaateffectatlas. Zie ook actie 27.

Klimaat wordt betrokken in advisering vanaf start planproces van gemeenten en ook provincie via “boodschappenlijst” en in watertoets en wateradviezen. Is nog niet geborgd in het proces.

25

Landelijk actief kennis over adaptatie delen

Doorlopend

Rijk

Nieuw

We gaan actiever netwerken om kennis te halen en te brengen, met als doel zelf effectiever te worden en tegelijkertijd anderen waterbeheerders daarbij te helpen. Dit geven we onder andere vorm door deelname aan het Noord-Nederlands netwerk klimaatadaptatie. DB heeft besloten hier actief aan deel te nemen. Dit noordelijke netwerk is een initiatief in navolging van het internationale klimaatinstituut Global of Excellence on Climate Adaptation, dat in Groningen en Rotterdam wordt gevestigd.

WF neemt deel aan RBO Noord voor het thema ruimtelijke adaptatie en aan het ambtelijk netwerk Ruimtelijke Adaptatie van de Unie.

26

Stimuleringsprogramma opstellen om private initiatieven voor ruimtelijke adaptatie te stimuleren

Vanaf 2018

FBWK

Nieuw

In het deltaplan RA is afgesproken dat decentrale overheden vanaf 2018 een gezamenlijk stimuleringsprogramma voor hun regio opstellen om private initiatieven voor ruimtelijke adaptatie te stimuleren.

We gaan in klimaatdialoog goed luisteren: waar is behoefte aan. Hoe kunnen we initiatieven faciliteren? Ook wordt goed gekeken naar ervaringen met o.a. de pilot pilot Omgevingswet Noordwest Fryslân. Op basis daarvan bepaalt bestuur of er een stimuleringsprogramma moet komen en hoe die er uit moet zien.

27

Samenstellen Friese klimaateffectatlas

Vanaf 2018

WF

Nieuw

Wordt gevuld met kaarten en informatie over de effecten van klimaatverandering die momenteel binnen verschillende projecten in beeld gebracht. Wordt een interactieve tool die helpt bij onze adviesrol bij RO-plannen en ruimtelijke inrichtingsvraagstukken (actie 24 en 29). Draagt bij aan de bewustwording ten aanzien van de risico’s en stimuleert het nemen van eigen verantwoordelijkheid van burgers en bedrijven (actie 38, 39).

Versie 1.0 op 26 nov 2018 gereed

28

Friese Klimaatstrategie borgen in nieuw beleid

Vanaf 2019

WF

Lopend

Wordt bij de volgende actualisatie van het WBP, IZP, Veiligheidsplan en andere relevante beleidsplannen meegenomen.

Wordt onder andere meegenomen in de beheernota Zuiveren die momenteel wordt opgesteld (voorjaar 2019 gereed). En daarna meegenomen bij herziening van andere beleidsplannen.

29

Adviseren bij vertalen van Friese klimaatadaptatiestrategie naar Omgevingsvisie en –plannen

Vanaf 2019

WF

Meeliften

WF is nauw betrokken bij het opstellen van de provinciale Omgevingsvisie. In dat traject zullen we dit ambtelijk en bestuurlijk hoog op de agenda zetten. Daarnaast werkt WF intensief samen met de Friese gemeenten en provincie in kader van De Friese Aanpak; klimaatadaptatie heeft daarin prominente plek gekregen; vooral begeleiden en adviseren bij vertaling naar gemeentelijke omgevingsvisies en -plannen

Diverse instrumenten zijn al beschikbaar, zoals de klimaatatlas, 3Di. Daarnaast stelt Cluster Plannen stelt een raamwerk/ boodschappenlijstje per regio op. De advisering krijgt meer richting wanneer de Friese klimaatadaptatiestrategie gereed is (naar verwachting eind 2019).

30

Regionale normering wateroverlast (NRW) hanteren als uitgangspunt voor stresstests en dialogen

Vanaf 2018

WF

Lopend

De bestaande Regionale normering wateroverlast (NRW) laat zien waaraan de watersystemen in de huidige situatie moeten voldoen. Daarnaast voeren we een stresstest uit (zie maatregel 18). Deze kaarten vormen het uitgangspunt voor de dialogen.

De stresstests gaan over omstandigheden die extremer zijn dan de normen waarop de watersystemen zijn ingericht. Deze zijn in de klimaatatlas opgenomen. Actualisatie van de normen vindt plaats nadat KNMI met nieuwe klimaatscenario’s heeft opgesteld (2021).

31

Klimaat adviseren bij aanpassen lokale regelgeving

Vanaf 2018

Gemeenten

Nieuw

WF heeft nu een toetsende rol (watertoets). Proactief adviseren betekent dat we eerder onze kennis en kunde inzetten en dat we daarvoor voldoende zijn uitgerust met (model)instrumenten.

WF heeft een actieve inbreng richting de DPRA-werkgroep die een verkenning doet naar de aanpassing van bouwregelgeving.

32

bestrijdingsplannen rampenbeheersing aanvullen met scenario’s op basis van impactanalyse en stresstests

Vanaf 2018

WF

Lopend

Maakt onderdeel uit van de reguliere actualisatiecyclus van de bestrijdingsplannen.

Aanpassen bestrijdingsplannen wacht op afronding impactanalyse en stresstest.

33

Plan maken voor schadebeperking tijdens en na een calamiteit

Veiligheids-regio

Meeliften

Als onderdeel van de strategieontwikkeling meerlaagsveiligheid (maatregel 15)

Door vertrek projectleider bij Veiligheidsregio is e.e.a. vertraagd mbt ontwikkelen handelingsperspectieven. Veiligheidsregio zoekt naar invulling vacature.

ADAPTATIE – WATERTEKORT EN HITTESTRESS

34

Voortzetten deelname onderzoeksprogramma Deltaplan Zoet water

2018 en verder

Rijk

Lopend

Lopende onderzoeksprojecten, zoals Spaarwater, voortzetten.

Spaarwater is geëvalueerd, het rapport is afgerond. Nieuwe projecten worden opgezet, zoals Boeren meten water. Waterbeschikbaarheid wordt de komende twee jaar verder uitgewerkt onder de noemer Duurzaam Beheer Zoetwater.

35

Visie TBW uitwerken voor watertekort, en hittestress op de watersystemen in beeld brengen

WF

Meeliften

TBW visie vastgesteld door AB in okt 2018. Kaartbeelden zijn (nog) geen onderdeel van de Friese klimaatatlas. Waterconserveringsplannen van Wetterskip Fryslân en provincie (WHP-4 en WBP) meenemen/inbrengen in klimaatdialoog.

36

Onderzoeken gevolgen voor waterkwaliteit en natte natuur als input voor het KRW Stroomgebiedbeheerplan 3 (2022-2027).

2018 - 2021

WF

Nieuw

Willen we primair in Unieverband oppakken. Regionaal voeren we hier momenteel verkennende gesprekken over met onderwijsinstellingen over mogelijke onderzoeks- en stagetrajecten.

Mede op basis van de watersysteemanalyses starten in 2019 de gesprekken met de stakeholders in de verschillende gebieden.

37

Grondwaterstudie

Provincie

Lopend

De scenarioberekeningen van de grondwaterstudie leveren inzicht in de gevolgen van klimaat voor verzilting en watertekort, en in de mogelijke oplossingsrichtingen. Deze zijn input voor de gebiedsdialoog zoals bedoeld in het Deltaplan RA (zie actie 19).

De laatste scenario’s worden doorgerekend en er wordt gewerkt aan de rapportage. De grondwaterstudie wordt begin 2019 afgerond en wordt dan gedeeld met bestuurders van provincie en waterschap.

BEWUSTWORDING

38

Maatschappelijke gebiedsdialoog

Vanaf 2018

FBWK

Meeliften

Zie actie 19: Een goede gebiedsdialoog draagt bij aan bewustwording.

Vanuit FBWK wordt voorgesteld om een gezamenlijke maatschappelijke campagne op te zetten voor 2019-2020 om waterbewustzijn te vergroten.

39

Bewustwording met communicatie ondersteunen

Vanaf 2018

FBWK

Lopend

Voor het stedelijk gebied doen we dit onder de regie van het FBWK conform het gezamenlijk ondertekende FBWK-akkoord.

2019 staat in teken van klimaatdialogen (en bewustwording) door gemeenten in bebouwd gebied en WF in landelijk gebied.

40

Een pilot participatieve monitoring uitvoeren

Vanaf 2018

WF

Nieuw

Er lopen verkennende gesprekken met STOWA, Wetsus en bedrijfsleven over participatieve monitoring voor zwemwater in relatie tot recreatievaart. In 2018 willen we op basis hiervan een proefproject gaan opstarten. De kosten hiervoor dekken we uit het innovatiebudget.

De haalbaarheidsstudie voor de dipstickmethode voor de bepaling van E. coli in oppervlaktewater is in een cruciale fase: het proof of concept onderzoek heeft plaatsgevonden en heeft laten zien dat het principe werkt. Nu moet het nog worden omgezet in een dipstick en moeten er bedrijven gevonden worden die deze dipstick voor een acceptabele prijs kunnen produceren.